Karkonoski Park Narodowy

Karkonosze to nazwa najwyższego pasma Sudetów Zachodnich. Pasma bardzo chętnie odwiedzanego przez turystów. Sprawia to nie tylko wysokość bezwzględna szczytów, ale także ciekawe zespoły fauny i flory. Urozmaicona rzeźba terenu objawia się w ciekawych formacjach skalnych, wielu wodospadach, kotłach i stawach. Góry te powstały w wyniku ruchów alpejskich wypiętrzających Karkonosze ok. 30 mln. lat temu, formy skalne powstały natomiast w wyniku wietrzenia mrozowego.

By zapobiec degradacji tych ciekawych gór przez miejscową ludność i rzesze przyjezdnych w 1959 r. powołano Karkonoski Park Narodowy. W 1992 r. wraz z czeskim parkiem narodowym utworzył Bilateralny Rezerwat Biosfery Karkonosze. W parku narodowym ochronie podlega cała przyroda ożywiona i nieożywiona. Więc prócz wspomnianych form mamy do czynienia z przebogatą fauną i florą. W Karkonoszach występuje wiele gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wpisanych do „Polskiej Czerwonej Księgi”. Dzięki powołaniu parku narodowego ich ochrona jest łatwiejsza i oparta na dużym obszarze.

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1.000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. KPN ma 5562 ha.

Roślinność KPN

W Karkonoszach występuje 900 gatunków roślin naczyniowych podzielonych na charakterystyczne dla obszarów górskich piętra roślinne. Karkonosze wyróżniają się na tle całych Sudetów swoją szatą roślinną, wśród bogactwa KPN pojawiają się gatunki z różnych regionów geograficznych. Zdarzają się jeszcze polodowcowe relikty, posiadające tutaj swoje odosobnione stanowiska. Kilka jest również endemitów, czyli roślin wstępujących jedynie w danym miejscu na całym świecie.

Tzw. regle – czyli górski układ strefowy jest charakterystyczny także dla Karkonoszy. Szata roślinna układa się w równoległe pasy zmieniające się wraz z wysokością nad poziomem morza.

Najniżej znajduje się piętro pogórza, które w Karkonoszach wyznacza się do ok. 500 m n.p.m. Dzisiaj są to przede wszystkim tereny użytkowe – łąki i pola, gdzieniegdzie znajdują się niewielkie lasy, w tym obszarze znajdują się także ludzkie siedliska. Niestety pierwotna roślinność została w całości prawie zniszczona i dzisiaj trudno sobie wyobrazić jak kiedyś wyglądały te obszary porośnięte przez dęby, graby, lipy i buki oraz leszczyny. Taki grąd zachował się już tylko na Górze Chojnik (w enklawie KPN). Inną ciekawostką regla pogórza jest druga enklawa czyli Wodospad Szklarki, gdzie występuje suboceaniczny bór świeży.

Kolejne piętro sięgające do 1000 m n.p.m. to regiel dolny. Także w tym obszarze naturalna roślinność złożona z kwaśnej bukowiny została zniszczona, z czasem posadzono tam monokulturowy las świerkowy. W tym piętrze także na Chojniku, Wodospadzie Szklarki oraz w okolicach Jagniątkowa można znaleźć jeszcze ślady buków. Wyższe partie regla porasta podobny do naturalnego las jodłowo-świerkowy mający w runie wiele ciekawych gatunków np. objetego ochroną wrońca widlastego.

Od 1000 do 1250 m n.p.m. prawie cały obszar, zwany reglem górnym, porośnięty jest przez świerczynę sudecką. Tutaj pomiędzy świerkiem trafia się jawor i jarzębina. Ochronę znajdują tutaj gatunki zagrożone takie ja np. paproć podrzeń żebrowiec. W tym rejonie wpływ na niszczenie roślinności człowiek miał pośrednio. Olbrzymich zniszczeń dokonały kwaśne deszcze – efekt zanieczyszczenia powietrza.

Na łąkach występujących na wszystkich reglach także odnajdziemy wiele gatunków chronionych np. arnikę górską, dziewięćsił bezłodygowy, konwalię majową. W miejscach podmokłych występuje m.in. storczyk.

Wysokie partie Kakrokonoszy do 1450 m n.p.m. – piętro subalpejskie – zdominowane są przez kosodrzewinę. Wśród połaci kosówki występuje górska odmiana jarząbu pospolitego, wierzba śląska i świerk pospolity. Na tej wysokości pojawiają się endemity. Są to występujące w kotłach polodowcowych skupiska czeremchy skalnej, jarzębiny górskiej, brzozy omszonej karpackiej i porzeczki skalnej oraz w okolicach źródlisk i nad potokami wierzby lapońskie. W reglu subalpejskim wiele jest także roślin kwiatowych, spotkać można: zawilca narcyzowego, wawrzynka wilczełyko, naparstnicę zwyczajną, lilię złotogłów, zerwę kłosową, pierwiosnka wyniosłego czy sasankę alpejską.

Na terenie powyżej 1000 m n.p.m. występują jedne z największych w Europie Środkowej torfowisk. Po polskiej stronie zajmuje ono 85 ha, z czego 20 h leży w reglu subalpejskim. Torfowiska powstały tutaj ze względu na chłodny i wilgotny klimat oraz budowę geologiczną wierzchowiny Karkonoszy. Wśród roślin na torfowiskach odnaleźć można wiele reliktów glacjalnych np. torfowiec Lindberga lub malinę moroszka. Torfowiska występujące jedynie na północnych zboczach o dużym nachyleniu można podziwiać w okolicach Pielgrzymów, Słonecznika, Przełęczy Karkonoskiej, Petrówki, Kotła Szrenickiego oraz między Kamiennikiem a Mumlawskim Wierchem.

Najwyższe piętro sięga 1602 m n.p.m. i nazwane zostało alpejskim. Na Śnieżce, na grani Czarnego Grzebienia, w najwyższych partiach Wielkiego Szyszaka oraz w Śnieżnych Kotłach znajdziemy jedynie fragmentaryczne partie tego piętra, co oczywiście wynika z wysokości Karkonoszy. Najbardziej charakterystyczną rośliną na tej wysokości jest sit skucina, który późnym latem nadaje rudy kolor halnym murawom.

Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego występują też trzy gatunki roślin o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty Europejskiej, wymagające ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Są to karkonoskie endemity: dzwonek karkonoski i gnidosz sudecki oraz endemit Masywu Czeskiego przytulia sudecka.

Zwierzęta KPN

Karkonowski Park Narodowy będzie także dużą atrakcją dla miłośników zwierząt. Wszystkich gatunków jest co najmniej 15 tysięcy, w tym 320 gatunków kręgowców (2 gatunki ryb, 6 gatunków płazów, 6 gatunków gadów, 200 gatunków ptaków, 60 gatunków ssaków). Olbrzymia różnorodność gatunkowa wynika ze zróżnicowania gór. Z jednej strony dosyć duża jak na Sudety wysokość, z drugiej 5 pięter flory, a także ciekawe ukształtowanie terenu powodują, że w różnorodnym terenie znajdzie się miejsce dla różnych gatunków fauny.

Największe saki występujące w parku to jelenie, sarny i lisy. Wśród najciekawszych gatunków ptaków występujących w KPN są bieliki, cietrzewie, głuszce, jarząbki i puchacze. Nocni wędrowcy natomiast chętnie podejrzą życie jednego z 16 gatunków nietoperzy.

Klimat KPN

Bardzo ważnym elementem mającym wpływ na różnorodność gatunkową jest różnorodność klimatyczna. Klimat wpływa bezpośrednio na występowanie określonych gatunków roślin, a od tych zależy jakie gatunki zwierząt będą przebywać w danym terenie. W pierwszej kolejności wpływ na zmiany miała epoka lodowa. W Karkonoszach wytworzyły się grube lodowce, a tam gdzie ich nie było zalegała gruba warstwa śniegu i firnu. Dla każdego gatunku były to warunki ekstremalne, dlatego dziś nie znajdziemy w Karkonowskim Parku Narodowym żadnych przedstawicieli fauny przedlodowcowej. Także mała ilość endemitów wynika z warunków w trakcie epoki lodowcowej.

Natomiast po ustąpieniu lodowca w Karkonosze jako pierwsze dotarły gatunki zimnolubne, które podążały za wycofującym się lądolodem. I pomimo że robiło się coraz cieplej znalazły się gatunki, którym odpowiadały subalpejskie i alpejskie piętra roślinności w górach. Klimat najwyższych części Karkonoszy przypadł także do gustu gatunkom przenikającym z innych gór, m.in. Alp.

Klimat, który dziś występuje w Karkonoszach, jest charakterystycznym lokalnym klimatem górskim, na którego wpływają masy powietrza oceanicznego. Charakteryzuje go ostra i długa zima, znaczne opady atmosferyczne, duże różnice temperatur i silne wiatry.

Klimat – co charakterystyczne dla obszarów górskich – zmienia się wraz z wysokością.

Poniżej 600 m n.p.m. znajduje się piętro umiarkowanie ciepłe. Średnia temperatura powietrza wynosi powyżej 6 °C, wyróżnia się ono osłabioną aktywnością dynamiczną powietrza i silnym zróżnicowaniem przestrzennym temperatury i opadów atmosferycznych. Na wysokości od 600 do 960 m n.p.m. jest piętro umiarkowane chłodne, gdzie średnia temperatur waha się pomiędzy 6°C a 4°C, w obszarze tym występują małe zasoby cieplne okresu wegetacyjnego oraz wysokie opady. Surowe warunki termiczne i duże opady roczne oraz warunki sprzyjające utrzymywaniu się pokrywy śnieżnej występują w piętrze chłodnym (960–1320 m n.p.m.). Występuje tu średnia temperatura pomiędzy 4° a 2°C. Powyżej 1320 m n.p.m. znajduje się piętro bardzo chłodne z temperaturą poniżej 2°C, duże wiatry, niska temperatura oraz bardzo duża woda z opadów i osadów atmosferycznych to jego charakterystyka.

Ciekawostki

Na rozwój turystyki w Karkonoszach wpłynęły uzdrowiska znajdujące się „u wód”. Źródła zostały odkryte w XII w. W 1687 r. cieplicki zdrój odwiedziła królowa Maria Kazimiera Sobieska, co wpłynęło bardzo na popularność Cieplic, Świeradowa Zdroju czy Jańskich Łaźni. Podczas wizyty w uzdrowisku chadzano do teatrów czy na bale, a w dobrym tonie było także udać się do miejsca atrakcyjnego w okolicy. W połowie XIX w. zaczęły powstawać pierwsze przewodniki dla turystów-kuracjuszy.

Zaczęła powstawać górska infrastruktura turystyczna. Niektóre karkonoskie schroniska mają swoje korzenie w budach pasterskich powstałych przy pastwiskach wypasu bydła. Już w XVIII wieku słynna była Buda Hampla – obecnie schronisko Strzecha Akademicka, dawała schronienie i strawę wędrowcom podążającym na Śnieżkę. W XIX w. rolę schroniska i gospody pełniła także kaplica na Śnieżce. Z czasem karkonoscy górale stali się przewodnikami i tragarzami lektyk. Już w 1817 r. powołano pierwszą organizację przewodników i tragarzy lektyk. Turystów w lektykach noszono do wodospadu Szklarki, na zamek Chojnik, czy na szczyt Śnieżki. Oryginalne lektyki oglądać można w Muzeum Sportu i Turystyki w Karpaczu. Wielką zimową atrakcją były też zjazdy na saniach rogatych. W górę sanie wciągał koński zaprzęg, a w dół zjeżdżano przy udziale kierującego saniami górala. Popularność tej atrakcji była tak duża, że kolej uruchomiła specjalną linię z Wrocławia wożącą rano na zjazdy, a wieczorem zabierającą turystów z powrotem do Wrocławia. Do dziś tradycję zjazdów kultywują Kowary organizujący imprezy zjazdowe z przełęczy Okraj. W górach rozwijało się także narciarstwo. W 1890 r. zorganizowano pierwszą wyprawę narciarską.

Forma ochrony prawnej

Ochrona przyrody w Karkonoszach sięga zaledwie początków XX w. W wiekach wcześniejszych ludzie w sposób bardzo nieracjonalny gospodarowali w tych górach, bogactwa naturalne i ciągłe ich wykorzystywanie spowodowały duże szkody w krajobrazie. Wyginęło wiele gatunków zwierząt i roślin, zmieniła się zupełnie zawartość gatunkowa poszczególnych pięter roślinnych. Z jednej strony wielkie drapieżniki zostały wybite podczas polowań. Pasterstwo, wycinka na potrzeby człowieka – zwłaszcza hutnictwa – spowodowały likwidację obszarów leśnych. Coraz bardziej kurczące się bory spowodowały także usuwanie się z tych obszarów gatunków.

By zapobiec degradacji tych ciekawych gór przez miejscową ludność i rzesze przyjezdnych w 1959 r. powołano Karkonoski Park Narodowy. W 1992 r. wraz z czeskim parkiem narodowym utworzył Bilateralny Rezerwat Biosfery Karkonosze. Dzisiaj zdarza się, że niektóre gatunki wracają w góry same, inne wracają w wyniku działań ochronnych Karkonowskiego Parku Narodowego.

Karkonowski Park Narodowy został włączony także do sieci obszarów chronionych Natura 2000. Sieć ta powstała w związku z Dyrektywą Rady EWG z 1992 r. Celem jej stworzenia była ochrona poszczególnych gatunków roślin i zwierząt – zwłaszcza ptaków – lub siedlisk przyrodniczych. Karkonosze zostały uznane za obszar Natura 2000, ponieważ obejmują bardzo ważne tereny dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt i charakterystycznych siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla ochrony środowiska i bioróżnorodności Europy. W Karkonoszach nakładają się na siebie różne formy ochrony przyrody. Obszar Natura 2000 pokrywa się z terenem parku narodowego, dodatkowo obejmuje jeszcze jego otulinę, a częściowo także obszar chronionego krajobrazu Karkonosze – Góry Izerskie.

W Karkonoszach sieć Natura 2000 objęła ochroną dwa obszary:

• KARKONOSZE PLB 020007 – który chroni dzikie ptactwo,
• KARKONOSZE PLH 020006 – który jest obszarem siedlioskowym.

Ostoja ptasia chroni zagrożone wyginęciem gatunki ważne dla całej Wspólnoty Europejskiej. Są to m.in.: bielik – który swego czasu gniazdował na terenie KPN; sokół wędrowny – także mający lęgi w polskich Karkonoszach; jarząbek Bonasa; cietrzew Tetrao czy sóweczka Glaucidium.

W obszarze siedlisk chronione są przede wszystkim nietoperze, które jednak mają miejsce hibernacji poza parkiem. Natomiast na terenie KPN znajdują się trzy endemity priorytetowe dla Wspólnoty Europejskiej. Są to: dzwonek karkonoski Campanula bohemica i gnidosz sudecki Pedicularis sudetica oraz endemit Masywu Czeskiego przytulia sudecka Galium sudeticum. Poza wymienionymi gatunkami do objęcia ochroną sieci Natura 2000 KPN przyczyniły się także siedloska łąkowe (łąki świeże i konietlicowe użytkowane ekstensywnie), leśne (grąd środkowoeuropejski, nadrzeczna olszyna górska, kwaśne buczyny, górskie bory świerkowe, bory bagienne), ekosystemy piętra subalpejskiego (zarośla kosodrzewiny, zarośla wierzby lapońskiej i śląskiej, torfowiska wysokie i przejściowe, młaki, ziołorośla górskie, borówczyska bażynowe, murawy bliźniczkowe), ekosystemy pietra alpejskiego (rumowiska skalne ze zmienką górską i porostami, wysokogórskie murawy acidofilne i bezwapienne wyleżyska śnieżne), a także jedyne w polskich górach jezioro lobeliowe – Wielki Staw.

Dostępność

Aby wejść do Karkonowskiego Parku Narodowego należy uiścić opłatę w kasie parku. 

Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego można poruszać się wyłącznie po oznakowanych szlakach turystycznych, a odpoczywać na strefach wypoczynkowych. Turystyka piesza zorganizowana, może odbywać się w grupie nie przekraczającej 50 osób, tylko pod kierownictwem uprawnionego przewodnika górskiego (sudeckiego). Narciarstwo zjazdowe i biegowe możliwe jest wyłącznie na trasach i terenach wyznaczonych dla uprawiania narciarstwa. Ponadto trzeba pamiętać, że część szlaków zamknięta jest także w okresie zimowym. Turystyka rowerowa dopuszczona jest tylko na niektórych szlakach.

Dokładne informacje znajdują się na stronie internetowej parku.

Inne

Ludność zamieszkująca w dawnych wiekach obszar dzisiejszego parku zajmowała się przede wszystkim rolnictwem, górnictwem i hutnictwem. Hutnictwo rozwijało się od XIII w. gdy w pobliskich Górach Izerskich odkryto rudy kwarcu. W dolinach rzecznych natomiast produkowano szkło rzeczne. Po śląskiej i czeskiej stronie gór budowano huty szkła. Wielkim zasobem Karkonoszy było drewno potrzebne do budowy infrastruktury, ale także opalania piecy hutniczych. Drewno było wypalane do formy węgla drzewnego przez kurzaków, którzy masowo budowali swoje piece w Karkonoszach. W miejscach gdzie wykarczowano las pojawiały się łąki i pastwiska.